20 Out Carnet de negrx
Pode parecer bastante raro comezar este artigo con este título, máis fai uns dias que penso no seguinte:
“Existe algún grao de sabedoría ou experiencia que acredite e, asemade, permita xulgar a identidade ou identificación que poidan profesar outras persoas?”
Fágome esta pregunta unha e outra vez. Ao longo da miña vida atopeime en multitude de ocasións (na escola, no traballo, nos meus círculos de amizades ou de persoas afíns…), a persoas que xulgaban ou facían suposicións ferintes sobre a miña identidade.
Ti non es africana.
Non existen as persoas negras e españolas.
Non es o suficientemente negra
…
Árdeme o estómago ante este tipo de comentarios. Existe algunha persoa acreditada para decidir se a miña identidade é africana? Non o é porque nacín en España? Que pasa coas tradicións herdadas e a propia construción e xestión diferencial nun país diverso como España? Onde están os límites da negritude?
Seica non é un proceso interno simbólico que cada quen desenvolve en concordancia coas súas experiencias persoais, dando unha nova visión ao concepto en si?
Todas estas suposicións, que ben poden reflectir a experiencia de calquera outro/a afrodescendente en España, levántanme unha mala hostia considerable:
Por que calquera persoa pode achegarse e soltarme isto sen pensar nos meus sentimentos?
Penso nas rifas da miña nai ao longo da miña infancia e adolescencia… Sempre me dicía que non podía soltar a primeira cousa que me viñese á boca sen pensar nas consecuencias. Arduo foi o seu esforzo por facerme entender que non debía ofender a ninguén (sen motivo); que o respecto era un dos valores mais importantes e que eu debía poñelo en práctica.
Este tipo de comentarios dolorosos e confusos, tentan derrubar aquela identidade que con tanto esforzo constrúes namentres medras nunha contorna que, de xeito evidente, quere relegarte a un espazo na periferia, para que non contribúas, non interveñas, non esixas, e finalmente non sexas parte.
Estou a escribir isto e non podo evitar mirar á pantalla do meu ordenador con certo desencanto… Lembro un dos últimos episodios que oconteceu hai só uns días namentres conversaba cun compañeiro negro. A súa frase foi:
“Ti non es realmente negra”.
Mancoume moitísimo escoitar isto. Estabamos a conversar sobre as dificultades cotiás que enfrontamos dende as diferentes posicións que ocupamos como persoas racializadas. Quedei de pedra cando estas palabras saíran da súa boca. Non sei que é o que lle facía crer que estaba lexitimado a invisibilizar a miña identidade.
Soltouno e ficou tan tranquilo. Non soltou mais explicación do que cría, dende a súa opinión, que debía definir a unha persoa negra, ou neste caso a unha muller negra.
En vista de que non tiña contestación e que parecía que non ía me explicar o motivo do seu razoamento, decidín seguir co meu e ignorar este comentario desafortunado.
Moreas de cousas pasaron pola miña cabeza nese intre…
Seica eu non sufrín identificacións polo meu perfil étnico de mans das forzas de seguridade do Estado, ao ser a única persoa negra que transitaba en certo espazo?
Non fun carne de canon de abusivos comentarios no escola, o instituto ou a universidade?
Ninguén se me achegou ofrecéndome diñeiro ou preguntándome canto cobraba polos meus servizos?
Seica eu non inflixo a mesma desconfianza cara a certas persoas brancas cando os nosos camiños se cruzan?
Seica non dubidan dos meus coñecementos ou experiencias por vir dun armazón negro coma o teu?…
Podería seguir anos procurando exemplos e comparando as nosas experiencias, as de dúas persoas negras nun país que se pensa branco; España.
Imaxino que na súa cabeza non pretendía facerme dano de forma intencionada… simplemente estaría a pensar nas cousas que nos diferencian como persoas: o país de nacemento de ambos os dous, a educación e cultura que posuímos, as diferentes formas de ver a vida ou de pensar, de relacionarnos …etc.
Milleiros de cousas poden diferenciarnos e afastarnos, si. Mais do mesmo xeito que cos millóns de persoas de diferentes etnias, culturas, relixións ou diversas condicións, que residen en neste ou noutro país.
Frústrame bastante pensar que aínda quedan persoas que consideran á comunidade afrodescendente que nace e/ou reside en países como España, como un ente homoxéneo que viste, actúa ou se comporta da mesma maneira.
O feito de non nacer nun país do continente africano non debe ser unha cuestión que limite a herdanza ou identificación que unha persoa posúe, e decide facer parte da súa identidade. Trátase, segundo a miña opinión, dunha maneira de pensar bastante pechada e discriminatoria. Por que nos empeñamos tanto en establecer clasificacións, excluíndo aquelas experiencias que nos son alleas?
De camiño a casa fico pensando e lembrando os versos da poeta afrogalega Artemisa Semedo …
“Na Meio branco n’txumado preta
Na meio preto n’txumado branca.
A mi ka di li, ami ka di la.
Dos culturas; um na casa otu na escola,
uma dominante quel otu escravizada…”
Tradución
“No medio dos brancos chámanme negra,
no medio dos negros chámanme branca,
non son de aquí nin de alí,
dúas culturas, unha na casa e a outra na escola,
unha dominante e a outra escravizada…”
Unhas potentísimas verbas a través das que se resume o sentimento de moitas das persoas afrodescendentes con respecto á nosa identidade e á participación en sociedades como a española.
As palabras de Artemisa Semedo (nome fermoso, cuxo significado concorda totalmente coa fortaleza dunha guerreira de alma sensible)[1] axudáronme a poñer sentido a esa sensación de bloqueo e frustración cada vez que decidía expresarme ou falar en público. Só as persoas descendentes, nadas nun país onde gran parte da poboación é branca, saben o que é esa sensación amarga de que che lembren que non pertences a ningún grupo. Desposúesenos de certa autonomía para expresarnos ou identificarnos en función dunhas calidades físicas que nada teñen a ver co sentimento interno que posuímos, tan lícito como o de calquera outra persoa.
Esta mesma sensación xorde no meu ser ao implicarme en espazos racializados, onde tamén existen divisións e xerarquías que, unha vez máis, fan cuestionarme sobre onde se conseguen eses carnés de “pureza negra”: de onde saen estes privilexios para xustificar a posición dominante en certos espazos?
Existen certas condicións ou situacións (como o status xurídico que posuímos, por exemplo) que poden marcar unha diferenza entre as formas de ver e sentirse negrxs en España; máis coido que no fin sexamos capaces de superarmos eses paralelismos e loitar por unha sociedade xusta e antirracista, que non constrúa limbos imaxinarios nos que nos perdemos e nos respecte a todas por igual.
Días despois desta conversa e de ter reflexionado, entendín a súa posición e o que quería dicir con esas palabras. Non escolleu as palabras axeitadas mais entendo o que quería comunicar. Coido que, á súa maneira, estabame a transmitir que eu mesma exemplifico un perfil de persoa negra que se afasta da súa propia experiencia racializada ao posuír o privilexio que outorga nacer nun país da contorna europea. Un pasaporte de libre acceso para trasladarme a outras fronteiras sen problemas, o dominio dunha lingua que axuda a traspasar certas portas (aínda que no fin se nos pechen a ámbalas dúas persoas), ou a experiencia de medrar nun sistema social dado. Comprendo que a súa experiencia e historia son outras e iso influíu na propia idea de negritude que el constrúe ligada aos fenómenos migratorios e os procesos e procedementos que teñen lugar. Os nosos percorridos son diferentes, mais no fin, ás dúas atravesannos moitas discriminacións ligadas á cor dunha pel.
Penso na miña situación persoal e que se nalgunha oacasión fixen sentir a alguén igual, non era a miña intención. Coido que esta experiencia me serve para analizarme e ser consciente das palabras que uso, o sentido coa que as utilizo e o dano que poden provocar a outras persoas de forma inconsciente.
Todas as características ou costumes son benvidas e deberían representar un concepto da negritude que debe ampliarse con novas experiencias, estar en constante transformación, para dar cabida a todos os perfís que existen e conviven na sociedade. Esa é a verdade.
Hai que ser capaces de desvincularse dos postulados e os discursos que asocian certas características físicas, psicolóxicas e as súas lóxicas subxacentes de clasificación racial, pois ditas expectativas non conveñen e case sempre (por non dicir sempre) se constrúen a través duns postulados brancos que non nos pertencen e si nos incumben.
A socialización en países como España e a implantación dun racismo interiorizado para calquera persoa considerada non branca, presente en todos os ámbitos e contextos da sociedade, deixan secuelas coas que te atopas lidando o resto da túa vida e inflúen, notablemente, na forma de autorecoñecerte e de relacionarte cos demais.
Penso nun libro lido hai pouco de Rubén H. Bermúdez, ¿ Y tú por qué eres negro?[2] , e como me sentín ao longo das súas páxinas. Oxeito de construír a súa identidade como afrodescendente nado en España, e as imaxes e sucesos que van marcando ese proceso. Considero que estamos nas antípodas con respecto ás nosas estruturas familiares e o contexto en que ambos os dous vivimos. Con todo, recoñezo que me vin identificada en moitas das imaxes e frases que el vai intercalando no seu libro.
Existen moitas formas de ser e representar a nosa negritude, e ninguén pode evidenciar o contrario. É por iso que, todas as historias son igual de válidas para amosar ao mundo a riqueza, validez e heteroxeneidade que está presente en cada unx de nós. Cada vida e historia conta, e ninguén ha de facernos un exame para conseguir un ficticio “carné de negrx”.
[1] https://www.instagram.com/arte_sen_medo/
[2] https://www.rubenhbermudez.com/y-tu-por-que-eres-negro-and-you-why-are-you-black
Sonia Mendes da Silva
Galego-caboverdiana nada en Burela (Lugo), hai 30 anos. Socióloga e Mestrado en Migracións Internacionais e Mediación Intercultural na UDC (A Coruña). Membro de Afrogalegas e interesada dende moi nova en todas aquelas cuestións vinculadas a temáticas raciais e migratorias. O seu traballo de fin de carreira e mestrado centráronse na comunidade caboverdiana afincada en Burela e os procesos de mobilidade social en todos estes anos de residencia na comarca galega.