24 Out Artigo: Muller racializada e Inmigrante. Unha forma de exclusión en España
Na sociedade española as mulleres racializadas (1) e/ou inmigrantes sofren tripla discriminación: por clase, por xénero e por raza (2) . Nesta sociedade as mulleres inmigrantes non son escoitadas e son relegadas a espazos onde non chega a luz, espazos pouco visibles, onde non incomoden, porque a soa presenza destas mulleres, para gran parte da sociedade, resulta un encordio
Indícaselles de diferentes maneiras os espazos que deben ocupar, pero sobre todo os que non deben ocupar.
Na educación lévaselles a elixir un FP, no canto de incentivalas a estudar unha carreira universitaria, porque resulta complicado no imaxinario español asociar a unha muller inmigrante e/ou racializada cun grao superior, doutoramento ou especialización. Presupónselles pouco intelecto e capacidades, por iso dificúltaselles a ocupación de espazos onde poidan influír na toma de decisións do Estado e actuar como suxeitos políticos.
Traballos reprodutivos e coidados do fogar
Relégaselles a traballos que non son valorados pola sociedade: reprodutivos e coidados do fogar. Tal e como explica Almudena Díaz, no artigo «A muller traballadora inmigrada: principal vítima da precariedade laboral»:
“Dado que o traballo reprodutivo desenvolto nos fogares queda fóra do circuíto de mercado formal porque en termos económicos non se valora, e dado que as autoridades gobernamentais marxinan en moitas ocasións as tarefas do coidado á esfera privada, o terreo queda libre para que o mercado informal ofreza opcións e encha estes baleiros de oferta e demanda. Neste contexto, as desigualdades sociais xeran as condicións ideais para que este traballo mal remunerado e desprezado socialmente sexa asumido por mulleres migrantes de países nos que as súas oportunidades son moi escasas”
“Desta maneira, o servizo doméstico libera á muller da clase media traballadora dos labores da casa e dos efectos da dobre xornada, con todo, tamén reforza as estruturas patriarcais ao non implicar a redefinición dos roles na familia: a traballadora doméstica substitúe á muller pero o home non asume maiores cargas nas tarefas domésticas nin do coidado”
Ás mulleres inmigrantes e/ou racializadas podémolas atopar realizando traballos domésticos, no coidado de persoas dependentes ou na hostalaría.
Na sociedade española o emprego podería considerarse un medio que posibilita o benestar económico, relacións persoais, e recoñecemento social, pero no caso das mulleres inmigrantes e/ou racializadas estes elementos positivos se esvaecen, sinxelamente porque nos traballos onde están principalmente representadas son naqueles sectores onde existe maior abuso laboral.
“Mentres a demanda de empregos continúa medrando como resultado do envellecemento da poboación, a alta taxa de participación da muller no mercado laboral e a diminución do Estado de Benestar nos países do Norte, as mulleres migrantes do Sur, substitúen ás autóctonas nas tarefas do coidado“.(Denise Paiewonsky)
Este tipo de traballo, realizado principalmente por mulleres inmigrantes e/ou racializadas, desenvólvese en condicións especialmente duras, e en moitos casos sen sequera estar dadas de alta na Seguridade Social, como é obrigatorio por lei.
Nun mercado laboral xa precario de seu, é normal que as mulleres racializadas e/ou inmigrantes atópense en situación de pluriempleo, é dicir, desenvolver dois ou tres traballos distintos para conseguir cubrir as necesidades básicas. O emprego entre estas mulleres atópase moi vencellado ao traballo doméstico, coidados de persoas dependentes ou a hostalaría.
A realidade mostra que as mulleres inmigrantes e racializadas foron relegadas a postos de traballo de baixa cualificación sen ter en consideración os seus niveis formativos e as súas experiencias laborais.
Tendo en conta isto, pódese entender que a situación das mulleres inmigrantes colócaas nun lugar de exclusión social, ou como diría Sawaia (2002), de “inclusión perversa”. É dicir, que están incluídas no sistema pola exclusión ou negación dos seus dereitos.
De certo, moitas persoas na sociedade española son excluídas do sistema: indixentes, doentes,…, pero moitas outras persoas son incluídas de maneira perversa. As mulleres racializadas e/ou inmigrantes que traballan en empregos que non son valorados pola sociedade (coma os de índole reprodutiva e de coidados do fogar), aínda que xeran un salario, é misero, e non lles permite unha vivenda digna, unha alimentación adecuada, o acceso á educación, o uso dos servizos sociais ou momentos de lecer. Son incluídas no sistema, pero dun xeito perverso, con limitacións e dificultades moi grandes, que lles impeden acharse en condición de igualdade ante unha persoa autóctona.
E é precisamente nestas desigualdades onde o racismo sociocultural atopa un chan fértil para seguir flagrante na sociedade española.
Racismo sociocultural
Aínda que é certo que o racismo biolóxico (3) perdeu a súa validez hai anos, este converteuse nun racismo sociocultural (4). No noso país son moi poucas as persoas que cren que bioloxicamente as mulleres inmigrantes e/ou racializadas son inferiores; con todo, a poboación feminina pertencente a este grupo seguen sendo excluídas, controladas e sinaladas.
Ignorante, marxinal e prostituta. Cando es unha muller racializada e inmigrante enfróntasche a estes adxectivos de xeito recorrente, até o punto de normalizalo. No imaxinario social existe unha construción do que é ser unha muller inmigrante e/ou racializada, e todas as mulleres deste grupo son incluídas nesa construción social, eliminando así a diversidade e impedindo a construción dunha identidade persoal.
Ségueselles presupoñendo marxinalidade, analfabetismo, submisión e infantilismo. Sen dúbida estas características converten á poboación de mulleres racializadas e/ou inmigrantes nun elemento contaminante para a sociedade e, por conseguinte, en obxecto de exclusión e racismo sociocultural.
Racismo Institucional: Lei de estranxeiría
Son moitos os mecanismos e ferramentas cos que o Racismo Institucional promove a exclusión das persoas racializadas, e especialmente da poboación migrante. Unha mostra de racismo institucional, sen irnos máis lonxe, sería a Lei de estranxeiría, onde nos atopamos incongruencias continuas que dificultan o acceso á igualdade de dereitos.
Un claro exemplo podería ser a vía de regularización administrativa a través do Arraigamento laboral
Este tipo de autorización de residencia temporal por circunstancias excepcionais está orientada a cidadanía estranxeira que se atope en España, tivese relacións laborais durante un mínimo de seis meses de forma irregular, e que poidan demostrar permanencia continuada en España durante un período mínimo de dous anos, acreditando a existencia de relación laboral a través dunha resolución xudicial ou administrativa confirmatoria da acta de infracción da Inspección de Traballo e Seguridade Social.
É dicir, unha das opcións para poder acceder a un autorización de residencia é que o ou a solicitante leve como mínimo 2 anos vivindo de maneira irregular en España, sen dereitos e sen ser tachadas de “criminal”, e posteriormente a solicitante debe acreditar que deses dous anos, durante un mínimo de 6 meses traballou de maneira irregular. Si, de maneira irregular. O Estado español obriga ás persoas inmigrantes a ser explotadas como mínimo seis meses sen contrato, sen seguridade social,… en resumo, que permite que os seus dereitos sexan vulnerados durante seis meses para poder dar curso á súa solicitude de autorización de residencia temporal.
Un Estado que lle esixe á poboación inmigrante residir de forma irregular durante dous anos, pero négalle a posibilidade de traballar e acceder aos seus dereitos máis básicos, obrígao a vivir en exclusión social. Isto é racismo, isto é inclusión perversa!.
Mais isto non é o único exemplo. Outra das principais vías de regularización é o Arraigamento laboral
Que condicións debe cumprir a persoa solicitante? Levar como mínimo tres anos en España de maneira irregular, claro, tres anos sen seguridade social, sen emprego, nen dereitos ou atención sanitaria. Ademais deberá demostrar que alguén lle quere contratar durante mínimo un ano a xornada completa, e que o/a devandito empregador/a está disposto a agardar a formalizar o contrato como mínimo 3 meses, que é o prazo en que a administración tarda en decidir que se dá a autorización ou non. Sobra dicir que esta demora é surrealista, xa que a solicitude non implica ningún tipo de consulta a diferentes administracións ou demais. No momento da solicitude a persoa solicitante entrega toda a documentación requirida e legalizada, polo cal se quixese, o persoal técnico da Administración, nese mesmo instante podería emitir o visto e prace, previa comprobación de que o ou a solicitante cumpre todas as condicións requeridas.
Non sendo xa abondo todos estes impedimentos, a persoa solicitante debe demostrar mediante un informe de arraigamentoemitido polos Servizos sociais do concello que ten “arraigamento en España”. Dito informe valora entre outros puntos o “esforzo de integración” por parte da persoa solicitante, sendo un dos indicadores para acreditar o devandito “esforzo de integración” a asistencia e interese por aprender algunha das linguas oficiais do territorio español. É dicir, a administración esixe acudir a cursos de español para persoas estranxeiras, cando a propia administración nega, nalgunhas das súas Comunidades Autónomas (Galicia e/ou Asturias), o acceso a esta formación nas súas Escolas Oficiais de Idiomas a todas aquelas persoas que non dispoñan de permiso de residencia. Toda unha incongruencia, non si?.
Que fai o Estado español?
Perante esta situación o Estado español non toma accións, porque sen dúbida o racismo sociocultural forma parte da estrutura social, económica e política do país. Reflíctese nas políticas migratorias que o propio Estado crea para controlar e criminalizar á migración irregular, o que crea oportunidades para a violencia, a impunidade e a corrupción, nomeadamente contra a poboación de mulleres inmigrantes e/ou racializadas.
Desde o Estado represéntase a estas mulleres como unha poboación sen nada positivo que achegar á sociedade española, ou en outras palabras, o Estado español presupón que a chegada destas mulleres ao territorio español, pode ter consecuencias negativas: gastos polo uso dos servizos públicos ou ocupación de ofertas de emprego, entre outras.
Esta percepción e estigmatización cara á muller inmigrante e/ou racializada reafirma a existencia dun grupo opresor que alimenta un discurso de discriminación e exclusión social cara a unha minoría, tomando como puntos centrais a raza e o xénero, e estendendo este pensamento a todos os ámbitos do Estado até chegar á sociedade no seu conxunto e á súa vida cotiá. Esta estigmatización non é máis que unha forma de exercer poder contra as mulleres inmigrantes e/ou racializadas e naturalizarlo.
Poder e xénero
Partindo da idea de que o Estado español é machista e racista, podemos dicir que as leis e políticas públicas que afectan á metade da poboación migrante (mulleres) xorden dun enfoque que ignora a experiencia particular das mulleres. Esta percepción do Estado cara ás mulleres inmigrantes e/ou racializadas fainas invisibles e implica situacións que afectan concretamente os seus dereitos; a escasa existencia de debates por parte do Estado sobre a regularización dos traballos asociados ao coidado e ao servizo doméstico, as dificultades no acceso á educación, a normalización das experiencias de racismo sufridos nos empregos, as barreiras para realizar denuncias por contratos precarios ou traballos con condicións irregulares, e a situación de desigualdade da muller inmigrante e/ou racializada ante o sistema de saúde pública.
Non cabe dúbida que o Estado debe parar de xerar discursos racistas que inciten á desigualdade, o odio e a estigmatización da poboación inmigrante. Despois de tantos anos empregando políticas discriminatorias e de exclusión, principalmente cara ás mulleres inmigrantes e/ou racializadas, é momento de que o Estado español comprenda que leis como a de estranxeiría reafirman o Racismo Institucional.
Esta forma de lexislar ademais de ser un intento errado de frear a inmigración, contribúe a fomentar a economía mergullada, a segregación educativa e a denegación do dereito á saúde, perpetuando o racismo e a exclusión da poboación migrante.
Que o Estado español siga lexislando en contra das persoas inmigrantes para restrinxir, aínda máis os seus dereitos, resulta aterrador.
O Estado español debe lembrar que as políticas migratorias non teñen que ir en contra dos Dereitos Humanos, e que todas as persoas que chegan a un novo país deben ter os dereitos inherentes á condición de cidadanía sen importar a súa nacionalidade.
Quéirase ver ou non, o Estado español é racista e machista, e as súas políticas migratorias van en contra dunha sociedade xusta, igualitaria e intercultural.
Edición e Tradución: Sabrina Soledad Bequir Suárez
Notas de autora:
- Muller racializada: Grupo de mulleres socialmente estigmatizadas e discriminadas pola súa orixe de nacemento, trazos físicos e/ou cultura.
- Raza: Forma de clasificación do ser humano segundo etnias. É preciso destacar que o concepto de raza atópase obsoleto para definir a diversidade xenética humana, con todo a súa utilización é aínda moi habitual, especialmente no referente a grupos de persoas discriminadas por trazos étnicos.
- Racismo biolóxico: Postura que tenta a través dunha clasificación da estrutura biolóxica validar e lexitimar o racismo. Segundo está clasificación hai seres humanos superiores a outros por nacemento.
- Racismo sociocultural: As novas formas de racismo reciben unha ampla variedade de denominacións, entre elas: racismo simbólico ( Kinder & Sears, 1981, Sears, 1988), racismo aversivo ( Dovidio & Gaertner, 2000), racismo moderno (McConahay, 1983), racismo ambivalente ( Katz, 1981), ontologización (Roncarati et. ao, 2009), Infra-humanización ( Leyens et ao, 2003), hetero- etnización ( Vala et ao, 2009). A maioría destas denominacións comparten como elemento común que o novo racismo é tal cando, en contexto sociais onde se promove o anti-racismo, practícanse formas indirectas de atribución de inferioridade a exogrupos (Vala, 2009). Neste sentido, o novo racismo refírese a aquelas actitudes, comportamentos e crenzas encubertas que colocan ao “outro” nunha categoría humana inferior.